Turystyka górska jest specyficzna sama w sobie, ale kiedy dochodzą do tego ograniczenia związane z regulaminami parków narodowych, a tak jest w Tatrach, sprawa się komplikuje. Nie wszyscy zresztą rozumieją, skąd się biorą pewne ograniczenia i warto tę sprawę wyjaśnić raz na zawsze.

Podstawowe zasady turystyki tatrzańskiej

Obszar polskich Tatr jest objęty ochroną w ramach Tatrzańskiego Parku Narodowego. I najważniejsza rzecz, jaką należy sobie uświadomić, to fakt, że TPN został stworzony po to, żeby chronić walory przyrodnicze – dostępność turystyczna musi być podporządkowana właśnie tej naczelnej zasadzie i stąd pewne ograniczenia.

Zakaz wychodzenia na szlaki po zmroku

W pierwszej chwili wydaje się to pozbawione sensu, ale należy pamiętać, że zakaz ten wynika z konieczności zapewnienia swobody poruszania się górskim drapieżnikom. Może i są groźne, ale kiedy na szlakach panuje ruch, i tak czekają one z przekroczeniem szlaku na nastanie ciemności. To rozsądny kompromis między życzeniami turystów a potrzebami zwierząt.

Zakaz turystyki poza szlakami

W polskich Tatrach jest wyznaczonych prawie 300 kilometrów szlaków. To naprawdę sporo i choć wiemy, że trawa jest zawsze bardziej zielona tam, gdzie nas nie ma, to w praktyce zagęszczenie dróg turystycznych jest dość spore i szlaki poprowadzone są tak, żeby pozwalały na dotarcie we wszystkie popularne miejsca. Zejście ze szlaku w celach turystycznych nie jest dopuszczalne.

Zakaz biwakowania

W Tatrach miejscem noclegu może być tylko i wyłącznie schronisko i jego teren. Strażnicy parku są całkiem nieźli w odnajdywaniu miejsc biwakowych na podstawie fotografii wrzuconych na media społecznościowe (często zresztą razem z metadanymi, co ułatwia pracę). Zakaz ten wynika przede wszystkim z chęci zabezpieczenia terenu nie tylko przed odpadami, ale też niszczeniem pokrywy roślinnej i w dużej mierze przed fekaliami, których obecność byłaby dla zwierząt stresem ponad miarę.

Przestrzeganie przeznaczenia szlaków

Szlaki w Tatrach są dobrze oznakowane i warto zauważyć, że niektóre z nich mają specyficzne przeznaczenie i na przykład dozwolony jest na nich skitouring, czy jazda rowerem (choć to akurat wyjątki). To oczywiście pozytywne rozwiązanie, natomiast należy pamiętać, że nie można przekraczać tych oznaczeń, a więc na przykład jeździć na nartach poza szlakami, na których jest to wyraźnie dopuszczalne.

Zamknięte odcinki szlaków turystycznych w Tatrach

Szlaki w Tatrach zostały wyznaczone już jakiś czas temu – ich przebieg nie jest aktualizowany, nie są wyznaczane nowe drogi i tego nie ma nawet w planach. Za to lista odcinków zamkniętych bywa czasem dość intensywnie aktualizowana.

Przyczyny zamknięcia szlaków w TPN-ie

• Bardzo często szlaki zamyka się tymczasowo – może to być związane z ich uszkodzeniem i koniecznością odtworzenia struktury szlaku.

• Niedopuszczalne jest poruszanie się po zmroku w górach – szlaki formalnie są otwarte, po prostu nie można z nich korzystać.

• Niektóre odcinki lub szlaki zostały w ostatnich latach zamknięte ze względu na wymagania zwierząt – trzeba oddać im większy teren, co zabezpiecza pozostałe odcinki dostępne turystycznie, a przede wszystkim pozwala dyrekcji TPN zrealizować podstawowy cel istnienia parku.

• Niektóre szlaki zamyka się tymczasowo z powodu trudnych warunków. Ponieważ ruch turystyczny w Tatrach rośnie, ale niestety niekoniecznie nadąża za nim przygotowanie techniczne, kondycyjne i sprzętowe turystów, to żeby uniknąć konieczności prowadzenia akcji SAR, lepiej po prostu zamknąć szlak, jeśli jego przejście mogłoby wymagać większych umiejętności.

Kiedy zamknięte szlaki zostaną otwarte?

Znów wraca podstawowa kwestia: jeśli szlak został zamknięty, aby chronić przyrodę, to prawdopodobnie nie zostanie otwarty w przewidywanej przyszłości. Tutaj stanowisko dyrekcji TPN jest jasne: w im gorszym stanie będzie przyroda, tym większe będą ograniczenia w turystyce, ponieważ to właśnie ochrona przyrody jest celem nadrzędnym. Istnienie i dostępność szlaków zawsze będzie podporządkowana temu celowi.

Jeśli przyczyną szlaku były trudności przejściowe, na przykład oblodzenie lub zagrożenie osuwiskiem bądź lawiną, to szlak może zostać otwarty, kiedy zostanie uznany za bezpieczny. Jeżeli z kolei został zamknięty na przykład z powodu uszkodzenia infrastruktury, to może zostanie otwarty, a może nie – to zależy i od znaczenia szlaku i od tego, co może zyskać przyroda, jeśliby otwarty nie został.

Niepisane zasady turystyki w górach

Tatry to jedyne polskie góry, w których można uprawiać turystykę, by tak rzec, alpejską. I z ta forma aktywności wiąże się kilka reguł. Nie zostały one spisane w formie regulaminu, za ich nieprzestrzeganie nie grożą szczególnie dotkliwe sankcje, ale probierzem tych reguł jest zdrowy rozsądek.

• Nie wychodź na szlak, jeśli nie czujesz się na to przygotowany. Jeśli stracisz pewność w drodze – zawróć.

• Dobierz sprzęt do stopnia trudności szlaku, a szlak  do swoich umiejętności i kondycji.

• Zawsze przygotowuj się na nieprzewidziane trudności.

• Zachowaj zasady kultury.

Turystyka tatrzańska ma swoją własną specyfikę. Kiepska baza noclegowa w samych górach, ograniczona dostępność szlaków i na poły ścisły charakter Parku narodowego sprawiają, że do wyjścia w góry trzeba się dobrze przygotować: z jednej strony mieć w pamięci, że dotarcie do punktu docelowego niekoniecznie uda się w założonym czasie, a z drugiej – że po zmroku trzeba znajdować się w schronisku.

Kto ustala zasady turystyki górskiej w Tatrach?

To dobre pytanie, bo żeby poznać zasady, trzeba wiedzieć, kogo o nie pytać. To jednak dość prosta sprawa, ponieważ tutaj obowiązuje pewna hierarchia.

• Absolutne minimum wyznaczają zasady kultury i rozsądku. To one nakazują choćby zabierać ze sobą swoje (i często również cudze) śmieci, zachować się zawsze zgodnie z zasadą minimalnej ingerencji w otoczenie itd.

• O ile te podstawowe zasady nie są skodyfikowane, o tyle mogą znaleźć odzwierciedlenie w wiążących regulaminach przygotowanych przez administratora terenu, a tym jest Tatrzański Park Narodowy. To właśnie jego administracja wydaje decyzje choćby o zamknięciu odcinków szlaków lub o całkowitej niedostępności szlaków w nocy.

• Dodatkowe ograniczenia mogą zostać nałożone przez gospodarzy schronisk. Zasadniczo podlegają one cały czas pod TPN, ale jako oddzielne jednostki mogą na przykład regulować kwestię rozbicia obozu na terenie schroniska, dostępności pewnych stref w jego bezpośrednim sąsiedztwie itd.

Nie tylko polskie Tatry

Dobrze jest jeszcze pamiętać, że po słowackiej stronie trzeba się dostosować do reguł narzuconych przez tamtejszą administrację parku narodowego. W ogólnych założeniach nie różnią się one od obowiązujących po naszej stronie granicy, natomiast należy zwrócić uwagę choćby na komunikaty o zamknięciu tamtejszych szlaków. Dla ułatwienia często są one podawane razem z polskimi komunikatami, ale warto sprawdzać też pierwsze źródło.

Na jakie zmiany zasad w turystyce tatrzańskiej trzeba się przygotować?

Obecnie obowiązujące zasady podstawowe, w tym regulamin Parku Narodowego najprawdopodobniej nie zostaną zmienione. Oczywiście co czas jakiś wprowadzana jest jakaś zmiana porządkowa, ale dla turysty nie ma to znaczenia. W dalszej perspektywie natomiast można spodziewać się zamknięcia kilku szlaków lub przynajmniej ich odcinków.

Od lat w Tatrach przybywa kozic, świstaków, stabilizuje się populacja niedźwiedzi i innych drapieżników. Dobrostan tych zwierząt jest statutowo ważniejszy od zadowolenia turystów, więc trzeba będzie im oddać na pewno jakąś część Tatr. Od czasu do czasu pojawia się też kwestia zamykania szlaków na zimę – tutaj jednak chodzi nie tyle o ochronę przyrody, ile turystów przed ich własną głupotą. Niewykluczone, że ruch turystyczny w Tatrach zostanie ograniczony w porze zimowej, ponieważ prowadzenie tam akcji SAR jest bardzo trudne, a w związku z rosnącą popularnością gór wśród niedoświadczonych turystów niestety ratownicy muszą się narażać coraz częściej. Zasadniczo jednak nie jest to plan TPN-u, administracja jedynie przyznaje, że jeśli zawiodą środki edukacyjne i informacyjne, to jedynym sposobem, jaki pozostanie do dyspozycji, będzie bezpośredni zakaz wstępu.

O poziom niżej

Wiele z zasad turystyki tatrzańskiej jest oczywistych, zrozumiałych i intuicyjnych. Gdyby więcej turystów cieszyło się wyjściem w góry, a mniej goniło za ambitnym selfie, które i tak pozostaje bez żadnego znaczenia dla kogokolwiek poza samym jego autorem, to pewnie sytuacja na linii turyści-TPN byłaby mniej napięta. Warto więc zrozumieć, jaka jest rola parku i dlaczego zasady turystyki są ukształtowane tak, a nie inaczej.