Szermierka, choć w Polsce wciąż pozostaje sportem niszowym, zdobywa w pewnych kręgach coraz większą popularność. Ma w sobie coś, co rzeczywiście może przyciągać: dla niektórych osób będzie to charakter tej dyscypliny, dla innych pewnie otoczka powstająca wokół zawodów i bezpośredniej rywalizacji. Problemem dla osób, które chciałyby się do szermierki przymierzyć, są nie zawsze oczywiste reguły rządzące tym sportem.

Konkurencje w szermierce

Potyczki szermiercze rozgrywa się w trzech dyscyplinach: szpadzie, florecie i szabli. Na arenie międzynarodowej ta ostatnia konkurencja jest najsłabiej rozpowszechniona, aczkolwiek oczywiście adeptów szabli wcale nie brakuje. Po prostu floret i szpada szybciej przenikały do czołowych imprez sportowych, w tym Olimpiadę.

Podobieństwa i różnice między dyscyplinami szermierczymi

Pod wieloma względami szpada i floret są dyscyplinami dość podobnymi, natomiast szabla nieco wymyka się regułom.

• Wszystkie pojedynki rozgrywane są na polu zwanym “planszą” o długości 14 metrów i szerokości od półtora do dwóch metrów.

• Punkty we wszystkich przyznaje się za dotknięcie przeciwnika w polu trafienia, czyli w określony obszar ciała: w szpadzie w dowolne miejsce, w szabli w górną połowę ciała, we florecie wyłącznie w tułów.

• W szpadzie punkty przyznawane są zgodnie z pierwszeństwem ciosu lub za cios równoczesny (różnica trafień poniżej 0,2 sekundy). W pozostałych dyscyplinach istnieją bardziej rozbudowane zasady, tzw. konwencja, które opisują, w jakich warunkach punkt można przyznać danemu zawodnikowi.

• Szabla jest jedyną konkurencją, w której zalicza się punkty za pchnięcia i cięcia, obie pozostałe konkurencje wykorzystują broń kolną, a więc nie ma punktów za cięcia.

• Masa szpady i floretu jest identyczna, wynosi 500 g, natomiast szpada jest o połowę cięższa. Różne są też kształty rękojeści oraz klingi (odpowiednio jest to przekrój trójkątny, kwadratowy i płaski).

Jakie są zasady walki w szabli?

Szabla jest bronią kolno-sieczną, co pozwala nieco rozbudować strukturę walki. Wykonanie zamaszystego cięcia pozwala na wyprowadzenie ataku, który w pozostałych konkurencjach szermierczych byłby niepraktyczny.

Punkty są przyznawane za trafienie przeciwnika w górną połowę ciała, przy czym o tym, który z zawodników może w danym starciu uzyskać punkt, decyduje również konwencja. Jest to ważne, ponieważ to właśnie zbiór tych dodatkowych zasad rozstrzyga o pierwszeństwie w rozliczeniu punktu – nie ma tu możliwości przyznania punktów równocześnie obojgu zawodnikom.

Po pierwsze, punkt jest naliczany zawodnikowi atakującemu (nacierającemu), chyba że zawodnik na linii postawy wykona zasłonę i odparuje cios – wówczas pierwszeństwo natarcia jest zniesione. Domyślnie linia ma też priorytet przed natarciem.

Jakie są zasady walki we florecie?

Walki we florecie są dynamiczne i jednocześnie pełne gracji. Ponieważ jest to broń kolna, pchnięcia są zwykle krótkie, a możliwości obrony w stosunku do szabli wydają się nieco skromniejsze, ale to tylko złudzenie: to bardzo techniczna dyscyplina.

Punkty, podobnie jak w szabli, są przyznawane na podstawie konwencji, natomiast polem trafień może być jedynie tułów wraz z podbrzuszem. Zasady konwencji są niezmienione: linia ma pierwszeństwo przed natarciem, nacierający przed kontrnacierającym, a pierwszeństwo natarcia jest zniesione przez obronę zasłoną i skuteczną odpowiedź.

Jakie są zasady walki w szpadzie?

Szpada przez wiele osób jest uznawana za tę najprawdziwszą” konkurencję szermierczą, ponieważ jej zasady i obraz przywodzą na myśl reguły pojedynków na broń białą. Faktycznie od nich się wywodzą, dlatego też można tu zauważyć pewne odprężenie zasad: polem trafień jest całe ciało przeciwnika, co pozwala błyskawicznie przenosić ciężar gry między grą w dole i górze, nie obowiązuje również konwencja przy naliczaniu punktów. Można naliczyć zawodnikom punkty równocześnie, jeśli trafienia dzieli od siebie maksymalnie jedna piąta sekundy.

Tak dokładny pomiar czasu jest możliwy dzięki elektronicznej sygnalizacji dotknięcia przeciwnika. Ten sam system stosuje się też w pozostałych dwóch dyscyplinach, co pozwala na czyste, jednoznaczne i bezbłędne wskazanie trafienia przy jednoczesnym zachowaniu pełnego bezpieczeństwa osób stających do walki.

Szermierczy savoir-vivre - zasady zachowania na szermierczej planszy

Dla wielu osób tym, co w szermierce jest bardzo pociągające, jest mocno osadzony savoir-vivre na planszy i poza nim. Nawet współczesna szermierka nie jest wolna od pewnego romantyzmu i widać to bardzo dobrze w szczególnie sformalizowanych zachowaniach kurtuazyjnych. W szermierce jest to do tego stopnia istotne, że naruszenie protokołu jest traktowane jako wykroczenie i zawodnik powinien liczyć się z karą dyscyplinarną.

Język i komendy w szermierce

Językiem, który obowiązuje w czasie międzynarodowych rozgrywek (a często ze względu na decorum dyscypliny również poniżej tego poziomu), jest język francuski. W tym języku następuje komunikacja między zawodnikami oraz między nimi a sędzią, który wydaje w zależności od okoliczności komendy:

• en garde – pozycja szermiercza;

• prêts / prêtes – gotowi/ gotowe;

• alle – naprzód;

• halte – stój;

• touché/ touchée – trafiony/ trafiona.

Zachowania kurtuazyjne

Przed i po walce zawodnicy żegnają się ruchem broni (oczywiście nie jest to przypadkowe machnięcie, tylko określona sekwencja gestów). Po walce konieczne jest również pożegnanie się z przeciwnikiem poprzez podanie nieuzbrojonej dłoni.

Prezentacja broni przed i po pojedynku nazywana jest ukłonem i istnieje kilka wariantów tego gestu, przy czym klasyką jest ukłon szkoły francuskiej. Zawodnik staje w postawie szermierczej z bronią u boku zwróconą w dół, następnie prostuje uzbrojone ramię, kierując broń w stronę przeciwnika i unosi broń, zbliżając gardę do swojej twarzy. Następnie sekwencję powtarza się od tyłu, wracając do postawy szermierczej.

W szermierce jest to gest na tyle istotny, że nie pomija się ukłonu również w walkach towarzyskich, a nawet na indywidualnych treningach. Prawidłowe, eleganckie i poprawne wykonanie ukłonu jest wyrazem szacunku do przeciwnika, zaś pominięcie tego elementu zagrożone jest karą.

Kary w szermierce

W szermierce na podstawowym poziomie obowiązują cztery poziomy kar dyscyplinarnych:

• upomnienie przez sędziego – stosowane jako pierwszy ze środków dyscyplinujących, jeśli przewina nie jest duża, a kara udzielana jest po raz pierwszy;

• kartka żółta – jeśli zawodnik nie reaguje na zwrócone do niego upomnienie lub błąd jest na tyle poważny, że upomnienie jest środkiem dyscyplinującym zbyt niskiej mocy;

• kartka czerwona – najczęściej wskazywana jest w sytuacji popełnienia tego samego przewinienia po raz drugi. Jest to jedyna ze standardowych kar, której nałożenie wiąże się z przyznaniem trafienia przeciwnikowi. Czerwone kartki zdarzają się stosunkowo rzadko, raczej w czasie starć na niższym poziomie profesjonalizmu;

• kartka czarna – jest to kara nakładana w sporadycznych przypadkach i jej skutkiem jest natychmiastowa dyskwalifikacja, często w połączeniu z ograniczeniami dotyczącymi udziału w kolejnych zawodach.

W gestii sędziego jest też zastosowanie dodatkowych kar, jeśli zawodnik na przykład nie stosuje się do przepisów regulujących kwestię reklam i sponsoringu. W szermierce oczywiście obowiązują pewne podręczniki sędziowskie i utarte kanony postępowania, natomiast sędzia zawsze ma pewną dowolność w wymierzaniu kary. Mimo to raczej rzadko podnoszony jest zarzut o stronniczość lub brak staranności po stronie osób sędziujących pojedynki szermierzy.

Strój w szermierce

Jednym z charakterystycznych elementów wszystkich dyscyplin szermierczych jest strój. Jego znaczenie jest tak duże nie bez powodu. Po pierwsze, szermierka ma pozostać cały czas dyscypliną elegancką i w dużym stopniu uporządkowaną, stąd też konieczność przestrzegania określonych zasad dotyczących ubioru. Po drugie, strój szermierza stanowi ochronę przed ranami. Trzeba bowiem pamiętać, że broń używana w pojedynkach szermierzy jest nie tylko technicznie bronią skuteczną, ale też zawodnicy światowej klasy są w stanie posługiwać się nią bardzo zręcznie.

W przeszłości zdarzały się wypadki na planszy – łącznie z takimi, które kończyły się śmiercią lub poważnymi ranami jednego z zawodników. Choć zwykle w tych przypadkach stwierdzano, że winne takiemu stanowi rzeczy były zbyt niska jakość sprzętu lub brak dbałości o jego stan, obecnie obowiązują bardzo rygorystyczne normy określające wytrzymałość materiałów stosowanych w produkcji odzieży szermierczej. Ponieważ jednak prowadzi to do bardzo szybkiego wzrostu cen wyposażenia, obecnie na rynku można nabyć odzież szermierczą trzech typów:

• bez certyfikatów i atestów. Niekiedy naprawdę niezłą, kiedy indziej fatalną. O ile można sobie wyobrazić trening w niej w formie indywidualnej, to już ani na zawodach niższej klasy, ani nawet w niższych grupach wiekowych odradza się raczej korzystanie z niej. Jedyną zaletą tego typu produktów jest niska cena, ale nie zapewniają one wymaganej ochrony, nie są też na tyle trwałe, żeby można było uznać je za w pełni profesjonalne;

• odzież z certyfikatami CEN. Jest to rozwiązanie pośrednie, które dopuszcza się na przykład w starciach szermierzy z młodszych grup wiekowych, a także na treningach. Wytrzymałość sprzętu CEN jest 2-3 razy niższa niż ubrań z wyższej grupy, natomiast na pewnym poziomie zawodnicy nie generują jeszcze takich sił, które stanowiłyby wyzwanie dla takiego sprzętu. W tym przypadku ceny już nie są niskie, ale wystarczająco przystępne, aby adepci szermierki poważnie myślący o tym sporcie, mogli bezpiecznie i komfortowo trenować;

• odzież z certyfikatem FIE są dopuszczone do użytku na każdych zawodach, a normy dotyczące ich odporności mechanicznej są ekstremalnie wysokie. Należy jednak pamiętać, że sprawnie wykonane pchnięcie koncentruje naprawdę sporą siłę, a bezpieczeństwo w szermierce jest absolutnie kluczowe.

Wyposażenie i ubiór szermierza: nie tylko broń

• Bluza do szermierki chroni cały tułów i podbrzusze, a w kołnierzu ma tzw. klingochwyt – zakładkę z materiału, która chroni przed ześlizgnięciem się ostrza w stronę głowy zawodnika.

• Plastron szermierczy jest elementem obowiązkowym na zawodach – chroni ramię i jedną stronę klatki piersiowej, czyli te miejsca, które są najbardziej narażone na rany. Ważnym zastrzeżeniem jest, aby plastron nie miał słabego punktu (szwu) w tej samej linii co bluza.

• Rękawica do szermierki na dłoń uzbrojoną ma dłuższy mankiet, dzięki czemu zapobiega ześlizgnięciu się ostrza w stronę dłoni. Przy wyborze rękawicy bardzo duże znaczenie ma jej komfort, szczególnie w kontakcie z uchwytem belgijskim (anatomicznym) stosowanym w większości broni białej.

• Spodnie (bryczesy) kończące się tuż za kolanem i wchodzące co najmniej 10 centymetrów pod bluzę (aby uniknąć odsłonięcia ciała przy dynamicznych ruchach zawodników). Ze względów praktycznych najczęściej dziś zawodnicy decydują się na walkę w bryczesach na szelkach.

• Skarpety nie krótsze niż do kolan, a często chroniące również uda. Ten element wielu początkujących szermierzy bagatelizuje, natomiast na zawodach brak odpowiednich skarpet jest automatycznie ukarany żółtą kartką.

• Buty szermiercze zapewniające stabilność, pewność ruchów i odpowiednią ochronę przed ciosami. Są dość drogim elementem wyposażenia zawodnika, ale dzięki nim możliwe jest wyprowadzanie bardziej precyzyjnych i dobrze wyważonych ciosów.

• Maska szermiercza to chyba najbardziej charakterystyczny i rozpoznawalny element stroju. Dotyczące jej normy bezpieczeństwa są bardzo wysokie i tutaj zdecydowanie nie ma nawet mowy o tym, żeby nawet na najniższym poziomie treningów używać sprzętu nieatestowanego.

• Dodatkowe ochraniacze są obowiązkowe w szermierce kobiet (ochraniacze na piersi), natomiast mężczyźni opcjonalnie mogą używać ochraniaczy na klatce piersiowej, spodenek z wkładką ochronną albo typowego suspensorium. W ich przypadku korzystanie z ochraniaczy jest zawsze dobrowolne.

Na zawodach oczywiście dochodzi do tego kamizelka elektryczna i przewód poprowadzony od broni do kabla. To dzięki nim możliwa jest rejestracja trafień, choć w trudnych przypadkach dziś sędziowie mogą zweryfikować werdykt podany przez sprzęt elektroniczny, oglądając powtórnie uderzenia na materiale filmowym. 

Z tej listy sprzętu nie można skreślić żadnego elementu – nawet osoby dopiero zaczynające przygodę z szermierką, z oczywistych powodów muszą mieć kompletne wyposażenie. W niektórych szkołach można skorzystać z usługi wypożyczenia, ale na dłuższą metę nie jest to popularne rozwiązanie. Tym, co można zrobić, aby uczynić próg wejścia nieco niższym, jest wybór sprzętu z niższym certyfikatem, jeśli jest to uzasadnione w przypadku danej grupy wiekowej. Poza tym pozostaje jedynie zakup tańszych, ale certyfikowanych modeli – różnice w cenach bywają znaczne, ale nawet za najtańszy dobrej klasy zestaw trzeba będzie zapłacić czasem kilka tysięcy złotych.

Dlaczego warto polubić szermierkę?

Szermierka to sport dla osób lubiących czystą rywalizację i stosunkowo niewielkiej liczbie zasad. Owszem, pojedynki są sformalizowane, ale tak naprawdę większość reguł jest naturalna i nie wymaga specjalnego uzasadnienia. Szermierka wymaga bardzo dobrej sprawności fizycznej, umiarkowanej siły, znacznej gibkości, doskonałego refleksu i skoczności. Współczesna szermierka nie wymaga też żadnych zmian sprzętowych w przypadku osób niepełnosprawnych, a ich rywalizacja często prowadzona jest na ekstremalnie wysokim poziomie.

Cały czas jest też w szermierce pewna magia nobilitacji – uznaje się ją za sport elitarny, elegancki, a szermierzy często traktuje się z większym szacunkiem. I choć oczywiście świetnie wiemy, że to nie do końca tak działa, i tak polecamy: jeśli poza sprawnością fizyczną chcesz zyskać też w oczach otoczenia, to szermierka naprawdę robi robotę. A poza tym – to po prostu znakomita forma aktywności fizycznej, łącząca pewną dozę indywidualnego działania z zaciętą, acz przyjacielską rywalizacją.